by از قلم منیژه نادری
ازدواج یکی از رویدادهای زندگیست که بنا به شرایط پیش آمده، شخص با علاقه و یا به بی میلی به آن تن میدهد. اگر این پیوند با معیارهای معقول صورت گیرد، احتمال ایجاد زندگی مشترک موفق و خوشبخت در آن بیشتر است و اگر بنا به شرایط ناگوار اجبار، ناچاری و مجبوریت صورت گرفته باشد و بر معیار های عقلانی استوار نباشد، نمیتوانیم آن را یک پیوند موفق و ماندگار خوانیم. این ناچاری ها را میتوان در تحمیل رابطهٔ ازدواج از جانب اعضای خانواده، مشکل اقتصادی، فرار از فضای نامناسب خانواده به خصوص دعوای پدر و مادر، در شماری از دختران به حس خانه مانده شدن و حرفهای مردم، عشق های فریبکارانه، تفاوت سن میان زن و مرد و مشکلات باور های فکری که برخاسته از محیط فرهنگی پرورش هر یک در خانواده ست و موارد دیگری از این دست و هم در وحشیانه ترین شکل آن «بد» دادن دختر در پرداختن برای جرم یکی از مردان خانواده پنداریم که زندگی خوشبختی در قبال ندارد.
برای ایجاد یک خانوادهٔ خوشبخت و رفع مشکلات، جوامع پیشرفته و فرهنگ های اصلاح شده تلاش های زیادی کرده اند، قوانین و مراکز کمک های اجتماعی ساخته اند، بحث های همواره در برنامه های مختلف راه اندازی میشود، مستند های تهیه میشود، پژوهش های صورت میگیرد و نتایج آن در میدیا به نشر میرسد تا سطح آگاهی مردم در زمینه بلند نگهداشته شود و مشکلات خانواده گی کمتر بروز کند و از اجتماع سالمی برخوردار بمانند.
با این مقدمه می پردازم به ادامهٔ این بحث در فرهنگ اسلامی کشور های عقبمانده و رو به انکشاف.
در کشور های مسلمان به صورت کل با دو فرهنگ مواجه میشویم. یکی فرهنگ اقلیتها که در برخورد با پدیدهٔ ازدواج، تلاش میکنند تا معیار های پذیرفته شدهٔ نسبتن مدرن را که تطبیق آن برابر به سطح فرهنگی خانواده بوده و برای ایشان قابل هضم باشد، به تمثیل بگیرند. شیوهٔ برخورد با ازدواج این خانواده ها همان رسم و رواج های پذیرفته شدهٔ مردم سطح متوسط است که صرفنظر از اسراف و به نمایش گذاشتن تمام توانایی های لازم برابر به وضعیت اقتصادی شان که گاهی هم به بربادی عروس و داماد می انجامد، کوشش میشود تا پیوندی را نسبتن ماندگار و سازگار برای هردو جانب رقم زنند.
گونهٔ دوم ازدواج های نا کام برخاسته از شرایط ناگوار اقتصادی، فرهنگ عقبمانده و برخورد غیر عقلانی با پدیدهٔ ازدواج است که بیشتر در میان خانواده های فقیر و متوسط به خصوص سنتی و مذهبی و حتی در مواردی در میان خانواده های سطح بالای جامعه حکمفرماست. در این ازدواجهای بیشتر زنان قربانی اند و خانوادهٔ تشکیل شده در یک فضای نامناسب و غیر انسانی پرورش می یابد. انگیزه های اینگونه ازدواج ها برمیگردد به تفسیر های بزرگان خانواده از شریعت و دین، زندگی پیامبر و دیگر بزرگان دین، احادیث و روایات دینی و سنت های پذیرفته شدهٔ هر قوم و منطقه و مصلحت های خانواده.
در پیوندهای ناکام اجباری گاهی هر دو جانب و گاهی یکی از طرفها توافق نمیداشته باشند ولی برای رضای خاطر بزرگان خانواده مجبور به پذیرش این پیوند میشوند. موقعیت زن در این پیوند ها سرگذاشتن به حرمت نام خانواده و ادامهٔ زندگی ناخواسته اش، با تحمل هر وضعیتی میباشد و این فرهنگ از قرن ها به اینسو در میان مردم ما جا افتاده است و سرکشی و انکار، بدبختی های بدتر از آن زندگی پذیرفته شدهٔ اجباری را در قبال دارد.
بیایید ببینیم این فرهنگ چگونه از ریشه های آیت و روایت آب میخورد و سنی که دختر و یا پسر عقد میشود بر ازدواج چه نقش دارد؟
«سن ازدواج در اسلام چیست؟
در کلام خداوند سن معینی برای ازدواج مطرح نشده است، ولی از واژگانی چون “بلوغ”، “بلوغ حلم”، “بلوغ نکاح” و “بلوغ اشد” می توان به نحوی سن بلوغ و سن ازدواج را به دست آورد. شاید رساترین آیه در تعیین سن ازدواج آیه 6 سوره نساء می باشد که ترجمه آن آیه شریفه باشد که می فرماید: “و ابتلوا الیتامی حتی إذا بلغوا النکاح فإن آنستم منهم رشداً فادفعوا إلیهم أموالهم” یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و به نکاح تمایل پیدا کردند و آنان را به درک مصالح زندگانی خود آگاه یافتید، اموالشان را به آنان بدهید. شیخ طوسی در تفسیر آیه می نویسد: معنای بلوغ نکاح آن است که به مرحله ی توانایی بر همخوابگی و تولید نسل برسند، احتلام فعلی منظور نیست.در تفسیر مراغی آمده است: بلوغ نکاح رسیدن به سنی است که استعداد و آمادگی ازدواج حاصل شود و آن بلوغ حلم است. نوجوان در این حالت میل پیدا می کند همسر و سرپرست خانواده باشد. کسی که مال یتیمان نزد وی است، حق ندارد مال را در اختیار یتیم بگذارد، تا این که به بلوغ جنسی و احتلام برسد. در این روایت بلوغ نکاح به احتلام تفسیر شده است. خلاصه آنکه، معیار سن ازدواج از نظر قرآن همان قدرت داشتن بر ازدواج، توانایی هم خوابگی و تولید نسل است. سن ازدواج از نگاه روایات در مورد تعیین زمان ازدواج، به دو دسته اند: در برخی روایات به سن خاصی اشاره شده است؛ مانند این روایت از امام باقر (ع) که فرمودند: دختر وقتی به سن نه سالگی می رسد از یتیمی بیرون می آید و می تواند ازدواج کند. در جای دیگر آمده است: دختر وقتی به سن نه سالگی برسد و تزویج نماید، از یتیمی خارج شده و اموالش را می توان به او واگذار نمود. »
ازتوضیحات بالا بر می آید که مفهوم ازدواج و ایجاد زندگی مشترک در فرهنگ اسلامی همان توانایی همخوابگی و تولید نسل است. یعنی به دیگر ابعاد زندگی مشترک در تعیین سن ازدواج پرداخته نشده است و این بیان قرنها برای اجتماع های اسلامی پذیرا باقی مانده است. از جانب دیگر تأکید بر یتیم بودن دختر نیز صورت گرفته و مشکل دختران پدردار در آیهٔ ششم سورهٔ نسأ حل نشده است.
امروز با تکامل شعور انسان از انسان بدوی و وسطایی به انسان مدرن، این تفسیر ها نه تنها نا بخردانه می نمایند بل به اجرا گذاشتن آن جرم پنداشته میشود، چه تحلیل قضیهٔ ازدواج مردان بالغ و کهنسال با دختر زیر سن از ابعاد مختلف روانشناسی، بهداشتی، حقوقی و اجتماعی آن نهایت بحرانی و غیر انسانی به نظر می آید. همچنان تأکید برتوان همخوابگی و تولید نسل در مورد ازدواج نشان میدهد که در این دیدگاه، زن حکم ماشین تولید انسان را میگیرد و سن ازدواج هم مرحلهٔ توانایی همخوابگی دختر میباشد.
در ادامهٔ آن میخوانیم:
«در احوالات رسول خدا (ص) آمده است: پیامبر در حالی با عایشه ازدواج کرد که عایشه ده ساله بود و ایشان با دختری ازدواج نمیکرد مگر این که بالغ باشد (و منظور از دختر ده ساله در این روایت، نه سال تمام است) و نیز امام باقر (ع) فرموده است: همبستر شدن و ازدواج با دختر قبل از نه یا ده سالگی جایز نیست.»
می بینیم که حضرت پیامبر با بی بی عایشه که یتیم نبوده است، ازدواج کرده، که به روایتی10 و به ادعای شمار دیگر 12 سال داشته است. یعنی پیامبر میانسال ما چشم ازدواج با بی بی عایشه 9 ساله را داشت و در ده و یا دوازده سالگی همسرش گردید. پس عایشه با وجود داشتن پدر سرپرستش حضرت ابوبکر صدیق، به همسری حضرت پیامبر در آمد و واضح میشود که ازدواج پیامبر برعلاوه یی که کمک و مساعدت به یتیمی نبوده، رسم و عرفی بوده است که شاید از گذشته ها میراث مانده است و بادریغ هنوز ادامه دارد.
«برخی روایات بدون اشاره به سن خاصی، جوانان را در آغاز جوانی به ازدواج ترغیب می کنند. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: از سعادت مرد (پدر) آن است که دخترش در خانه اش عده نشود. (قبل از اینکه عادت زنانه ببیند به خانه شوهر برود. باید توجه داشته باشیم که این مجموعه روایات، بیش تر ناظر به تعیین سن ازدواج دختران است.»
و دیده میشود که تأکید بر ازدواج کودکان و نوجوانان بیشتر بوده است.
«یکی از اصلی ترین معیارهای تعیین سن ازدواج، از نظر شرع و روان شناسان رسیدن به حد رشد است که خود ابعاد مختلفی دارد و ما اینک به توضیح برخی از جنبه های عمده ی آن می پردازیم. برای صلاحیت ازدواج از نظر فقه امامیه تنها رسیدن به سن بلوغ کافی نیست. بلکه علاوه بر آن، دختر و پسر باید رشید هم باشند؛ یعنی بتوانند مصلحت خود را تشخیص دهند تا بتوانند به استقلال و از روی اراده و اختیار عقد ازدواج ببندند.»
یکباره می بینیم که فقه امامیه قدم میگذارد و توضیح و تفسیر بیشتر ارایه میکند. یعنی ازدواج دو انسان رشید که مصلحت خود را تشخیص دهند. چگونه میتوانیم گمان بریم بی بی عایشه صدیقه در سن 9 سالگی که به پیامبر نامزد شد، میتوانسته مصلحت خود را تشخیص دهد؟ پرسش در این است که آیا حضرت پیامبر و پیروانش در آنگاه این دانش فقیه امامیه را داشته اند ولی عمل نکرده اند یاکه فقه امامیه نتیجهٔ تکامل و اصلاح قوانین اسلام از جمله پدیدهٔ تعیین سن ازدواج بوده است؟ من بحث روانشناسانهٔ پرداختن به قضیهٔ تعیین سن ازدواج را در کلام خدا و روایات و احادیث نبوی نیافته و نمیدانم که حقیقت چه بوده است.
از جانب دیگر در این روزگار علمای اسلام و غیر اسلام به رشد ذهنی طرفهای ازدواج تأکید میدارند و دنیای متمدن سن 18 را برای آغاز جوانی تعیین کرده است و تأمین رابطهٔ جنسی اشخاص بالای سن 18 را با کودک و نوجوان زیر سن 18 جرم میشمارند. البته رشد ذهنی و روانی نیز بحث هاییست که در ازدواج جداً در نظر گرفته میشود و بی گمان کودک و نوجوان 9 ساله، هرگز قدرت تشخیص مصلحت های زندگی را نمیداشته است، چه در دوران پیامبر و چه امروز. ما میدانیم که معیار های زندگی خانواده گی و اجتماعی در عهد پیامبر به مقایسهٔ امروز به مراتب متفاوت و سطحی بوده است و تداوم آن سنت ها، جز گمراهی و بدبختی جامعه و پا گذاشتن به سوی عقبمانی های تاریخی و جهالت پیامد دیگری ندارد.
==============
رویکردهای داخل گیومه برگرفته از: شماره 9ـ10، با اشراف آیت الله معرفت، ص150
http://asbforoshani.parsiblog.com/…/20/سن+ازدواج+در+اسلام+چ…؟/
==================
انگیزهٔ نوشتن این تبصره از این پیوست میباشد :
https://www.facebook.com/tvpluss/videos/760329334097696/
برای ایجاد یک خانوادهٔ خوشبخت و رفع مشکلات، جوامع پیشرفته و فرهنگ های اصلاح شده تلاش های زیادی کرده اند، قوانین و مراکز کمک های اجتماعی ساخته اند، بحث های همواره در برنامه های مختلف راه اندازی میشود، مستند های تهیه میشود، پژوهش های صورت میگیرد و نتایج آن در میدیا به نشر میرسد تا سطح آگاهی مردم در زمینه بلند نگهداشته شود و مشکلات خانواده گی کمتر بروز کند و از اجتماع سالمی برخوردار بمانند.
با این مقدمه می پردازم به ادامهٔ این بحث در فرهنگ اسلامی کشور های عقبمانده و رو به انکشاف.
در کشور های مسلمان به صورت کل با دو فرهنگ مواجه میشویم. یکی فرهنگ اقلیتها که در برخورد با پدیدهٔ ازدواج، تلاش میکنند تا معیار های پذیرفته شدهٔ نسبتن مدرن را که تطبیق آن برابر به سطح فرهنگی خانواده بوده و برای ایشان قابل هضم باشد، به تمثیل بگیرند. شیوهٔ برخورد با ازدواج این خانواده ها همان رسم و رواج های پذیرفته شدهٔ مردم سطح متوسط است که صرفنظر از اسراف و به نمایش گذاشتن تمام توانایی های لازم برابر به وضعیت اقتصادی شان که گاهی هم به بربادی عروس و داماد می انجامد، کوشش میشود تا پیوندی را نسبتن ماندگار و سازگار برای هردو جانب رقم زنند.
گونهٔ دوم ازدواج های نا کام برخاسته از شرایط ناگوار اقتصادی، فرهنگ عقبمانده و برخورد غیر عقلانی با پدیدهٔ ازدواج است که بیشتر در میان خانواده های فقیر و متوسط به خصوص سنتی و مذهبی و حتی در مواردی در میان خانواده های سطح بالای جامعه حکمفرماست. در این ازدواجهای بیشتر زنان قربانی اند و خانوادهٔ تشکیل شده در یک فضای نامناسب و غیر انسانی پرورش می یابد. انگیزه های اینگونه ازدواج ها برمیگردد به تفسیر های بزرگان خانواده از شریعت و دین، زندگی پیامبر و دیگر بزرگان دین، احادیث و روایات دینی و سنت های پذیرفته شدهٔ هر قوم و منطقه و مصلحت های خانواده.
در پیوندهای ناکام اجباری گاهی هر دو جانب و گاهی یکی از طرفها توافق نمیداشته باشند ولی برای رضای خاطر بزرگان خانواده مجبور به پذیرش این پیوند میشوند. موقعیت زن در این پیوند ها سرگذاشتن به حرمت نام خانواده و ادامهٔ زندگی ناخواسته اش، با تحمل هر وضعیتی میباشد و این فرهنگ از قرن ها به اینسو در میان مردم ما جا افتاده است و سرکشی و انکار، بدبختی های بدتر از آن زندگی پذیرفته شدهٔ اجباری را در قبال دارد.
بیایید ببینیم این فرهنگ چگونه از ریشه های آیت و روایت آب میخورد و سنی که دختر و یا پسر عقد میشود بر ازدواج چه نقش دارد؟
«سن ازدواج در اسلام چیست؟
در کلام خداوند سن معینی برای ازدواج مطرح نشده است، ولی از واژگانی چون “بلوغ”، “بلوغ حلم”، “بلوغ نکاح” و “بلوغ اشد” می توان به نحوی سن بلوغ و سن ازدواج را به دست آورد. شاید رساترین آیه در تعیین سن ازدواج آیه 6 سوره نساء می باشد که ترجمه آن آیه شریفه باشد که می فرماید: “و ابتلوا الیتامی حتی إذا بلغوا النکاح فإن آنستم منهم رشداً فادفعوا إلیهم أموالهم” یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و به نکاح تمایل پیدا کردند و آنان را به درک مصالح زندگانی خود آگاه یافتید، اموالشان را به آنان بدهید. شیخ طوسی در تفسیر آیه می نویسد: معنای بلوغ نکاح آن است که به مرحله ی توانایی بر همخوابگی و تولید نسل برسند، احتلام فعلی منظور نیست.در تفسیر مراغی آمده است: بلوغ نکاح رسیدن به سنی است که استعداد و آمادگی ازدواج حاصل شود و آن بلوغ حلم است. نوجوان در این حالت میل پیدا می کند همسر و سرپرست خانواده باشد. کسی که مال یتیمان نزد وی است، حق ندارد مال را در اختیار یتیم بگذارد، تا این که به بلوغ جنسی و احتلام برسد. در این روایت بلوغ نکاح به احتلام تفسیر شده است. خلاصه آنکه، معیار سن ازدواج از نظر قرآن همان قدرت داشتن بر ازدواج، توانایی هم خوابگی و تولید نسل است. سن ازدواج از نگاه روایات در مورد تعیین زمان ازدواج، به دو دسته اند: در برخی روایات به سن خاصی اشاره شده است؛ مانند این روایت از امام باقر (ع) که فرمودند: دختر وقتی به سن نه سالگی می رسد از یتیمی بیرون می آید و می تواند ازدواج کند. در جای دیگر آمده است: دختر وقتی به سن نه سالگی برسد و تزویج نماید، از یتیمی خارج شده و اموالش را می توان به او واگذار نمود. »
ازتوضیحات بالا بر می آید که مفهوم ازدواج و ایجاد زندگی مشترک در فرهنگ اسلامی همان توانایی همخوابگی و تولید نسل است. یعنی به دیگر ابعاد زندگی مشترک در تعیین سن ازدواج پرداخته نشده است و این بیان قرنها برای اجتماع های اسلامی پذیرا باقی مانده است. از جانب دیگر تأکید بر یتیم بودن دختر نیز صورت گرفته و مشکل دختران پدردار در آیهٔ ششم سورهٔ نسأ حل نشده است.
امروز با تکامل شعور انسان از انسان بدوی و وسطایی به انسان مدرن، این تفسیر ها نه تنها نا بخردانه می نمایند بل به اجرا گذاشتن آن جرم پنداشته میشود، چه تحلیل قضیهٔ ازدواج مردان بالغ و کهنسال با دختر زیر سن از ابعاد مختلف روانشناسی، بهداشتی، حقوقی و اجتماعی آن نهایت بحرانی و غیر انسانی به نظر می آید. همچنان تأکید برتوان همخوابگی و تولید نسل در مورد ازدواج نشان میدهد که در این دیدگاه، زن حکم ماشین تولید انسان را میگیرد و سن ازدواج هم مرحلهٔ توانایی همخوابگی دختر میباشد.
در ادامهٔ آن میخوانیم:
«در احوالات رسول خدا (ص) آمده است: پیامبر در حالی با عایشه ازدواج کرد که عایشه ده ساله بود و ایشان با دختری ازدواج نمیکرد مگر این که بالغ باشد (و منظور از دختر ده ساله در این روایت، نه سال تمام است) و نیز امام باقر (ع) فرموده است: همبستر شدن و ازدواج با دختر قبل از نه یا ده سالگی جایز نیست.»
می بینیم که حضرت پیامبر با بی بی عایشه که یتیم نبوده است، ازدواج کرده، که به روایتی10 و به ادعای شمار دیگر 12 سال داشته است. یعنی پیامبر میانسال ما چشم ازدواج با بی بی عایشه 9 ساله را داشت و در ده و یا دوازده سالگی همسرش گردید. پس عایشه با وجود داشتن پدر سرپرستش حضرت ابوبکر صدیق، به همسری حضرت پیامبر در آمد و واضح میشود که ازدواج پیامبر برعلاوه یی که کمک و مساعدت به یتیمی نبوده، رسم و عرفی بوده است که شاید از گذشته ها میراث مانده است و بادریغ هنوز ادامه دارد.
«برخی روایات بدون اشاره به سن خاصی، جوانان را در آغاز جوانی به ازدواج ترغیب می کنند. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: از سعادت مرد (پدر) آن است که دخترش در خانه اش عده نشود. (قبل از اینکه عادت زنانه ببیند به خانه شوهر برود. باید توجه داشته باشیم که این مجموعه روایات، بیش تر ناظر به تعیین سن ازدواج دختران است.»
و دیده میشود که تأکید بر ازدواج کودکان و نوجوانان بیشتر بوده است.
«یکی از اصلی ترین معیارهای تعیین سن ازدواج، از نظر شرع و روان شناسان رسیدن به حد رشد است که خود ابعاد مختلفی دارد و ما اینک به توضیح برخی از جنبه های عمده ی آن می پردازیم. برای صلاحیت ازدواج از نظر فقه امامیه تنها رسیدن به سن بلوغ کافی نیست. بلکه علاوه بر آن، دختر و پسر باید رشید هم باشند؛ یعنی بتوانند مصلحت خود را تشخیص دهند تا بتوانند به استقلال و از روی اراده و اختیار عقد ازدواج ببندند.»
یکباره می بینیم که فقه امامیه قدم میگذارد و توضیح و تفسیر بیشتر ارایه میکند. یعنی ازدواج دو انسان رشید که مصلحت خود را تشخیص دهند. چگونه میتوانیم گمان بریم بی بی عایشه صدیقه در سن 9 سالگی که به پیامبر نامزد شد، میتوانسته مصلحت خود را تشخیص دهد؟ پرسش در این است که آیا حضرت پیامبر و پیروانش در آنگاه این دانش فقیه امامیه را داشته اند ولی عمل نکرده اند یاکه فقه امامیه نتیجهٔ تکامل و اصلاح قوانین اسلام از جمله پدیدهٔ تعیین سن ازدواج بوده است؟ من بحث روانشناسانهٔ پرداختن به قضیهٔ تعیین سن ازدواج را در کلام خدا و روایات و احادیث نبوی نیافته و نمیدانم که حقیقت چه بوده است.
از جانب دیگر در این روزگار علمای اسلام و غیر اسلام به رشد ذهنی طرفهای ازدواج تأکید میدارند و دنیای متمدن سن 18 را برای آغاز جوانی تعیین کرده است و تأمین رابطهٔ جنسی اشخاص بالای سن 18 را با کودک و نوجوان زیر سن 18 جرم میشمارند. البته رشد ذهنی و روانی نیز بحث هاییست که در ازدواج جداً در نظر گرفته میشود و بی گمان کودک و نوجوان 9 ساله، هرگز قدرت تشخیص مصلحت های زندگی را نمیداشته است، چه در دوران پیامبر و چه امروز. ما میدانیم که معیار های زندگی خانواده گی و اجتماعی در عهد پیامبر به مقایسهٔ امروز به مراتب متفاوت و سطحی بوده است و تداوم آن سنت ها، جز گمراهی و بدبختی جامعه و پا گذاشتن به سوی عقبمانی های تاریخی و جهالت پیامد دیگری ندارد.
==============
رویکردهای داخل گیومه برگرفته از: شماره 9ـ10، با اشراف آیت الله معرفت، ص150
http://asbforoshani.parsiblog.com/…/20/سن+ازدواج+در+اسلام+چ…؟/
==================
انگیزهٔ نوشتن این تبصره از این پیوست میباشد :
https://www.facebook.com/tvpluss/videos/760329334097696/
