نویسنده: کتمان گهر
معرفی کتاب یعقوب یسنا از دیدگاه منتقدان
نویسنده: کتمان گهر
کتابِ «یعقوب یسنا از دیدگاه منتقدان»، در ۳۱۴ ورق در سال ۱۴۰۰ توسط انتشارات مقصودی در کابل چاپ شده است. پیش از اینکه به معرفی و بررسی کتابِ «یعقوب یسنا از دیدگاه منتقدان» بپردازم؛ در نخست، این دستآوردِ ارزشمند را بهپژوهشگر جوان و نویسندهی روشنبین ما (عالمپور عالمی) تبریک میگویم و خیلی بهجا خواهد بود که این زایشِ فکری و ذوقِ هنری را در ردیفِ بهترینها قرار بدهیم و با جرأت تمام عرضکنیمکه جای چوناین کتابِ ارزشمندی در قفسهی کتابخانههای ما خالی بود.آقای عالمپور عالمی یکی از فرهنگیانِ خوشاخلاق و نویسندهی ژرفاندیش است، از دانش ادبی خوبی برخوردار میباشد و ادبیات را خوب خوانده است. از کارهای ادبی و فرهنگیاش پیداستکه علاقهی ویژهای بهزبان و ادبیاتِ پُربارِ پارسی دری دارد. این یادداشت در پی معرفی عالمپور عالمی نیست؛ این گپ وگفتها گوشهای از زندگی ادبیاش را در بر میگیرد. پرداختن به کارنامهی ادبی یک نویسنده، نیاز به زمانِ زیادی دارد و از حوصلهی یکی دو یادداشت بیرون است. برویم به معرفی و بررسی کتاب «یعقوب یسنا از دیدگاه منتقدان». موضوعِ این کتاب، نقد و بررسی آثارِ یعقوب یسنا است و کتاب، سه بخش دارد:
بخشِ نخست، دیدگاههای نویسنده در بارهی یعقوب یسنا و آثار او است. عالمپور عالمی در این بخش، کارنامهی یعقوب یسنا را به صورت دقیق معرفی و دیدگاهِ دیگران را در بارهی یسنا به بررسی گرفته است. نویسنده بنابه ارزیابیایکه از آثار یسنا دارد، جایگاه یسنا و آثار او را در سیرِ کار ادبی و اندیشه در افغانستان مشخص کرده است. «کارنامهی یعقوب یسنا»، «کتابها»،«اشتراک در جشنوارهها و سیمینارهای ادبی و فرهنگیِ ملی و بینالمللی»، «تقدیر وَ جایزههای ادبی و فرهنگی»، «مسوولیتهای کاری»، «معرفی کتابها»: «واژههای عربی در شاهنامه»، «اهریمن (بازتاب اسطورههای اوستایی در شاهنامه)»، «داناییهای ممکن متن»، «خوانش متن»، «مقدمهای بر فردوسیشناسی و شاهنامهپژوهی»، «نگارش و روشِ تحقیق»، «گشودن»، «در بازگشت بهمرگ»، «منو معشوقو ماقبل تاریخ»، «در غیبت» و «روشنگری افسون» از جمله مواردی استند که در بخش نخستِ این کتاب بهبررسی گرفتهشده و توضیح یافتهاند. نویسنده، باتوجه بهشناختیکه از یسنا و کارنامهی ادبی و پژوهشیاش داشته است؛ از پسِ تحلیل و بررسی این موضوعات بهخوبی برامده است. مطالعهی بخشِ نخستِ کتابِ «یعقوب یسنا از دیدگاه منتقدان»بهخواننده کمک میکند تا با کارنامهی ادبی و پژوهشی نویسندهی پرکارِ افغانستان آشنا شوند و چشماندازیست بهسوی شناختِ دقیق یسنا.
در بخش دوم، نقدِ دیگران را که در بارهی آثار دکتر یسنا صورت گرفته است، گردآوری و تدوین کرده است. نقد دیگران به اساس کتابهای دکتر یسنا دستهبندی شده است. یعنی نقدهاییکه در بارهی هر کتابی صورت گرفته است، در دستهبندی جداگانهای تنظیم شده است. در این بخش بیشتر از ۲۴ نقد از نویسندههای افغانستانی و ایرانی در بارهی آثار یعقوب یسنا ارایه شده است. از آن جمله: چهار نقد در بارهی کتاب «داناییهای ممکن»، شش نقد در بارهی «کتابِ روشنگری افسون»، شش نقد در بارهی «رمانِ در بر گشت به مرگ»، سه نقد در بارهی کتابِ «گشودن»، سه نقد در بارهی مجموعهشعر «در غیبت» و یک نقد در بارهی «کتابِ خوانش متن» و یک نقد در بارهی کتابِ «مقدمهای بر فردوسیشناسی و شاهنامهپژوهی» از سوی منتقدان دیگراندیشِ حوزهی زبان و ادبیاتِ پارسی دری بر کتابهای یسنا، ارایه و در این بخش، تهیه و تدوین شدهاند.
نویسند هدف خود را از جمعآوری و نشرِ این مطالب، در مقدمهی کتابِ «یعقوب یسنا از دیدگاه منتقدان»، چوناین بیان کرده است:هدف نخست: «این نوشتهها بخشی از نقادیای استند که در یک دهه ارایه شدهاند. در گفتمان نقادی افغانستان میتوانند بهعنوان سندِ مکتوب، جایگاهی داشته باشند که هم مورد مطالعه قرار بگیرند و هم بهعنوان سند حفظ شوند». در هدف دوم، از کارهای یسنا گفته است: «یسنا در بین نسلِ خود بیشترین متن را در این پانزده سال نوشته است. تقریبا هر سال از او کتابی بهنشر رسیده است.اگر ۱۰ نفر دیگر مانند یسنا در بارهی نظریهای ادبی، نقد ادی و…. مینوشتند، در این پانزده سال دارای ۱۵۰ عنوان کتاب بودیم».در کل میتوانیم بگوییمکه این کار در افغانستان بیپیشینه است. در شرایط کنونیکه ادبیات خوانده و ارزشگزاری نمیشود، ارایهی چوناین کتابی، بسیار ارزشمند و در خورِ تأمل است.
در بخش سوم، گفت وگوهاییکه رسانههای افغانستانی و ایرانی با یعقوب یسنا انجام دادهاند، تدوین و ارایه شده است. در این بخش ۱۲ گفت وگو گردآوری و تدوین شده است. این گفت وگوها شامل بحثهای ادبیات، فرهنگ و اندیشه میشود. «خوانندهایکه مینویسد (دسیسه علیه متن)»، «گفت وگو با یعقوب یسنا»، «برداشت من از ادبیات معنا است»، «استقبال خوب از شاملو در افغانستان»، «چیستی و کارکرد اسطوره»، «جهان انحراف تمناهاست»، «گفت وگو با یعقوب یسنا، شاعر و ادیب افغانستانی»،«متن، نویسنده و شاعر»، «آغوشی برای اروتیک»، «فردوسی برای جهانیان مهم است»، «داناییهای فیمنیستی؛ گنجایشِ درکِ متفاوتِ جهان» و «زندگی و مدارا در افغانستان» از جمله گفت وگوهایی استند که در این بخشِ کتاب آمدهاند. همانطوریکه گفتیم:موضوع این گفت وگوها متفاوت است و شاملِ ادبیات، فرهنگ و اندیشه میشود. مطالعهی این گفت وگوها چشماندازی بهسوی چیزهای حیاتی و ارزشمندیکه ما با آن سر و کار داریم یا آن چیزها با ما سر و کار دارند و بهنحوی درگیر آنها استیم، میگشاید.خواندهشدنِ این گفت وگوها خالی از سودمندی نیست و برای همهی اهل خرد و دانایی، پیشنهاد میشود.
در نتیجه: کتاب «یعقوب یسنا از دیدگاه منتقدان» میتواند در نوع خود در عرصهی نقادی و نقد ادبی بیپیشینه باشد، زیرا از یکطرف دیدگاه دیگران در بارهی یعقوب یسنا تدوین شده است و از سوی دیگر اثری در عرصهی نقادی تدوین، مکتوب و چاپ شده است. چوناین کاری در بارهی آثار یک نویسنده در افغانستان چندان پیشینهای نداشته است. سخن آخر اینکه، کتاب از لحاظِ محتوا و از نظرِ کیفیت چاپ، برگآرایی و طرح جلد، بسیار قشنگو ارزشمند است؛ مطالعهی چوناین کتابِ ارزشمندی مفید است و ارزش باربار خواندن را دارد. مجددا برای نویسندهی جوان ما (عالمپور عالمی) تبریک عرض میکنم و سلامتی شان را آرزو دارم. دیر بمانی و بیشتر از این دست آثار ارزشمند بنویسی و بهآگاهی مان بیفزایی.