سهیل شریفی
بیشتر از سه دهه جنگ تحمیلی علاوه بر این که این کشور را ویران کرد، همچنان افغانستان را به یکی از مصرفیترین کشورهای جهان مبدل کرد. بازارهای افغانستان از سالها بدینطرف تبدیل به میدان داد و ستدِ کالاهای کشورهای بیرونی شده است. شاید افغانستان تنهاترین کشور جهان نباشد که در چنین شرایطی قرار گرفته است؛ بل کشورهای بسیاری در جهان وجود دارندکه به همین سرنوشت دست بهگریباناند. ولی تفاوت افغانستان با بقیه کشورهای مصرفی در جهان در این است که اکثرکالاهاییکه روزانه از بندرهای افغانستان وارد کشور میشوند، غیر قانونی و کنترول ناشده است.
در چند سال گذشته گزارشهای بسیاری در این باره به نشر رسیده است که بیشترین آنها در بارۀ «دارو» و «مواد نفتی» گفته شده است.
از سالها بدینسو مردم افغانستان از وجود داروهای بیکیفیت و تاریخ تیرشده در بازارهای افغانستان شکایت میکنند؛ اکثریت این داروها از کشور پاکستان به افغانستان سرازیر میشوند. جالب این است که این داروها ویژۀ افغانستان ساخته شده است و بازرگانان پاکستانی حق ندارند که آن را در بازارهای پاکستان به فروش برسانند. تجارتپیشهگان و بازرگانان افغانستان آنگاه که برای خرید اموال تجارتی به پاکستان میروند تا کالای تجارتی وارد کنند، همان کالاهایی را میخرند که ویژۀ افغانستان ساخته شده است. این کالاها گذشته از اینکه به دلیل بیکیفیت بودن خیلی ارزان است، همچنان برای مصرفکنندهگان آن زیانبار گفته شده است.
گزارشهاییکه چندی قبل منتشر شده است، نشان میدهند که نیمی از داروهای مصرفی در افغانستان یا به صورت قاچاقی وارد کشور میشوند و یا بیکیفیت هستند. باری وزارت صحت عامه نبود کنترول مرزی را دلیل افزایش قاچاق ادویه به افغانستان خوانده بود.
«کمیتۀ مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری» در ادامۀ ارزیابی آسیبپذیریها از فساد اداری در سکتور صحت به موردی برخورده است که نشان میدهد فساد اداری نه تنها کارهای روزمره را دشوار ساخته، بلکه جان مردم را نیز به سطح گستردهیی به خطر انداخته است.
خبرگزاری دویچهولۀ آلمان در همین رابطه چندی پیش گزارشی را به نشر رسانده است. این گزارش نشان میدهد که ۵۰ درصد ادویۀ بازارهای افغانستان قاچاقی وارد میشوند و هیچ کنترولی بر کیفیت آنها از سوی حکومت افغانستان وجود ندارد.
فساد اداری در ارگانهای دولتی باعث شده است که حتا بر بخشی از ادویهییکه از طریق گمرکها وارد میشوند نیز نظارت چندانی وجود نداشته باشد: «آن ادویهیی هم که رسمن وارد افغانستان میشود، یعنی آن ۵۰ درصدی که قانونی است هم ۶۰ درصدش بیکیفیت است و از طریق پاکستان به افغانستان وارد میشود. روی این دواها نوشته شده است: «فقط برای صادرات به افغانستان». گفتنی است که حدود ۳۰۰ شرکت پاکستانی ادویۀ بیکیفیت را فقط برای صادرات به افغانستان تولید میکنند. به گفتۀ یکی از مسؤولان وزارت صحت عامۀ کشور «این دواها با سفارش تاجران افغانستان در کشورهای همسایه با کیفیت پایین تولید میشوند تا به قیمت ارزان به دست مصرفکنندهگان برسد».
کمیتۀ نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری گفته است که فساد اداری در وزارت صحت عامه، وزارت مالیه، گمرکها، وزارت تجارت و صنایع و همچنان اتاق تجارت و صنایع افغانستان باعث شده است که صحت عمومی مردم با خطر جدی روبرو شود.
عدم کنترول مواد وارد شده به افغانستان تنها در بخشهای ادویه ختم نمیشود؛ بلکه تمام مواد و کالاهای وارده شده به افغانستان را در بر میگیرد که یکی از این مواد بیکیفیت «نفت» گفته شده است. بازرگانانیکه نفت را به افغانستان وارد میکنند، مثل سایر بازرگانان کالاهای دیگر، بیکیفیتترین مواد را انتخاب نموده و به افغانستان وارد میکنند.
نقیبالله فایق، رییس ادارۀ ملی استاندارد کشور هفتۀ گذشته در یک نشست مطبوعاتی گفت که این اداره از سه لیتر نفتیکه وارد اافغانستان میشود تنها یک لیتر آن کنترول شده و باقی یک لیتر آن به شکل قاچاقی و یک لیتر دیگر آن به شکل معافیتی از گمرک و بدون بازرسی وارد این کشور میشود.
او میگوید برای بررسی تمام نفت وارداتی و گرفتن مسؤولیت کیفیت تمام آنها از سوی ادارۀ ملی استاندارد، باید از قاچاق جلوگیری شود و معافیتها پایان یابد.
آقای فایق به طور نمونه میگوید که تنها در شش ماه گذشته آنها یکونیم میلیون لیتر تیل بیکیفیت را مسترد کرده اند؛ اما ممکن بیشتر از این مقدار، تیل بیکیفیت از راه قاچاق و معافیتها وارد این کشور شده باشد.
قرار معلومات مسؤولان ادارۀ ملی استاندارد، تیل وارداتی افغانستان بیشترینه از کشورهای ترکمنستان، ایران، سوریه و عراق وارد میشود. تیلهای وارد شده، همیشه نگرانیهایی را از ناحیۀ «بیکیفیت بودن» به همراه داشته است. در این کشور ما از یکسو با دولتی نهایت خواب برده و فاسد روبهبرو هستیم و از سوی دیگر تقدم مادیات به معنویات و افزونی ثروت نسبت به همه ارزشهای دیگر، باعث شده استکه بازرگانان فرصتطلب افغانستان از این خلأها سوءِ استفاده نموده و کالاهای نهایت بیکیفیت را به افغانستان وارد کنند. برای این بازرگانان هیچگاهی خواستهای مشروع مردم افغانستان مهم نبوده است؛ بل آنچه برای این بازرگانان مهم تلقی شده است، افزون شدن ثروت و داراییهایشان است.