by منیژه نادری
امروز پنجم می مصادف است به روز آزادی هالند و رهایی از چنگ فاشیزم هتلر. مردم این سرزمین با گذشت سالیانی، خاطره های جنگ جهانی دوم را هنوز در ذهن دارند و با تلاش و روشنگری توانسته اند مسئلهء تبعیض نژادی را با قوانین وضع شده و رعایت آن درکشور شان محو نمایند و هالند را فضای انسانی زیستن برای اقوام مختلف جهان سازند. جوانان هالندی پای صحبت سالمندان می نشینند و در مورد روزهای دشوار جنگ می پرسند، به خانه و عماراتی که از آن روزگار باقی مانده است، میروند، فلم می سازند و آن شرایط را در ذهن بیننده مجسم می سازند؛ از قربانی ها یاد میکنند، در شب 4 می به یاد جانباختگان جنگ لحظاتی خاموشی اختیار می کنند و هرگونه تفکر برتریخواهانه را تقبیح می کنند.
آنگاه در افغانستان چه می گذشت؟: «در آن روزگاران، کدر های دولت شاهی افغانستان به آلمان سفرها داشتند، با هتلر روابط شخصی برقرار نمودند و به این نتیجه رسیده بودند که نظام جدید هیتلری به سه نکتهء برتری خواهی نژادی، دیکتاتوری شخصی و همکاری دولت با سرمایه داران بنا یافته است که هر سه جز با پندار های شخصی شان همخوانی داشت و امیدوار بودند که آن را با راهنمایی و کمک آلمان به شکل عصری تر در کشور تطبیق نمایند. این امیدواری را وزیر خارجهء افغانستان در ملاقاتش با هیتلر به صراحت اظهار داشته گفته بود: افغانستان آرزو مند است تا از آلمان که آن را برادر بزرگتر و پیشرفته تر آرین خود می شمارد، کمک حاصل کند.»
آرام آرام حس برتری خواهی قومی در افغانستان شکل می گرفت. اساس گذار این تفکر محمد گل مومند بود که با اجباری ساختن پشتو در زبان آموزشی و معاملات رسمی و اداری، رسمن به ستیزه با دیگر زبانها پرداخت و استفادهء زبان فارسی را در مکاتب و دوایر رسمی ممنوع اعلان کرد.
جا دارد یادآور شویم که ما در گذشتهٔ دولت های اخیر شاهی افغانستان شاهد دو نوع بر خورد متضاد بوده ایم:
– شیرعلی خان و یا امان الله خان که برای رشد زبان پشتو کوشش های به خرچ دادند و آن باید واقعبینانه در نظر گرفته شود. زیرا جامعۀ پشتون در حیات جامعه سهیم شده بود و معلوم است که رشد زبان، ادبیات، نشر کتاب وغیره برای این بخش جامعه بسیار خوب و ضرور ی بود.
– نوع دومی، ستیزهء اشکارا علیه زبان فارسی و ازبیکی (در مناطق ازبیک نشین) و تطبیق آن، شکل تحمیلی را گرفت که جوابگوی نیازمندی ها هم نبود. این نوع دومی را سردار محمد هاشم خان، سردار نعیم خان، سردار داود خان، طرحریزی و به وسیلۀ محمد گل خان مومند، با جبر، تهدید و زور، خواستند تطبیق کنند. نوع دومی جنبۀ تطبیقی نیافت اما بدبینی و نفرت را در جامعه ایجاد کرد.
کسی که این موضوع را صادقانه شرح داد و نشانی از دشمنی با پشتو ویا پشتون را از او نمی بینیم، مرحوم میر محمد صدیق فرهنگ است در کتاب «افغانستان در پنج قرن اخیر». در این کتاب آنجا که به تاریخچۀ پشتون ها اشاره میکند، خیلی دقیق ومستند است. با تأسف که شاگردان محمد گل خان مومند بر او شوریدند، به توهین ها و دشنام ها روی آوردند. اگر واقع بین و به دور از احساسات باشیم، باید کتاب جعلی “پته خزانه” را یکطرف ماند و محصول کارمرحوم فرهنگ را ارج گذاشت. نباید منتقد و یا مؤرخ و یا امانتدار خاطرات را زیر آتش ناسزایی گرفت. بهتر است که دلایل را شنید.
امروز هم زمانی که داکتر فطرت از جایگاه یک عضو خانوادهء زنده یاد حبیبی خاطره یی را بازگو میکند و دَینی را که بر گردنش گذاشته شده است، ادا میکند، مورد اتهام قرار میگیرد.
با پیشنهاد داکتر صاحب فطرت ناشناس برگی چند از کتاب «افغانستان در پنج قرن اخیر» را پیشکش مینماییم تا خواننده بتواند فضای سیاسی و نظام دکتاتوری و استبدای بازمانده گان و وابستگان نادرشاه را مجسم سازد و بداند که در آن روزگار استاد حبیبی، شخصی که بی ترس و با تعهد در برابر زبانش در قندهار، صادقانه پرداخته بود، در چه معضله و ماجرایی گیر افتاد که اگر از اجرای آن سر باز میزد، بر علاوهء اینکه از فعالیت های علمی و ادبی خود باز میماند، احتمال داشت کنار صدها انسانی که در زندان های دولت وقت بی گناه به دام کشیده شده بودند، می افتاد و یا کشته میشد.
امروز برای نسل هایی که در کودکی ذهن شان با تاریخ دروغ اساس گذاشته شده و برتریت قومی از سنت های پذیرفته شده و افتخارات شان می باشد، دشوار است حقایق را به دور از عینک تعیین شدهء فاشیزم بینند ولی فردا چنین نمی باشد و اولاده های شان، پدران خود را نقد می کنند و دروازه های همدیگر پذیری و انسانی زیستن را می کشایند و بدون شک داکتر فطرت با بیان حقایق تلخ، اساس این انقلاب فکری را برای اقوام افغانستان گذاشته است و برماست تا به دور از هرگونه تعصب قومی و زبانی هر یک مان در برابر تفکر فاشیستی قوم خود بایستم تا این راه دشوار را هموار سازیم.
رویکرد: افغانستان در پنج قرن اخیر از قلم جاودان یاد میر محمد صدیق فرهنگ
یادآوری: این کتاب از انتشارات شاهمامه تجدید چاپ یافته است و میتوانید سفارش دهید.
۳۱۶۴۱۳۷۵۶۳۸
