2021

نصیرمهرین ۱ در جامعه یی که اقشار، طبقات، پیروان ادیان ومذاهب، اقوام وقبایل، زبانها، افکار واندیشه ها، طرح ها و پیشنهاده های مختلف وجود دارد، پاسخ به پرسش چرا “طالبان” پذیرفتنی نیستند، نمیتواند دارندۀ انتظاریگانه و همه شمول باشد. یعنی مردمان جدا از هم با معیارها و علایق جدا از هم به این پرسش پاسخ می گویند. این را نیز باید افزود که با ... بیشتر بخوانید »

عتیق الله نایب خیل (1) در روزهای پسین تحولات و تغییرات در کشور چنان سیر شتابان داشت و دارد که کمتر مجالی برای تحلیل و تفسیر باقی می گذارد. دو دهه حضورنظامی ایالات متحده و ناتو با یک هرج و مرج غیر قابل باور و در برابر چشمان بهت زدۀ جهانیان و افغان ها، به پایان رسید. عمارت متزلزلی که به ... بیشتر بخوانید »

به یاد آن دو تن که در فرار از افغانستان، از هواپیما افتادند ببر مرا و بینداز هرکجا ای جتکه پای من شود از این زمین جدا ای جت به زیر بال تو میچسبم از همین پائینمگر جدا شوم از خاک پر بلا ای جت من و جدا شدن از خاک میهنم؟ آریوطن نمانده برایم، ببر مرا ای جت پی ... بیشتر بخوانید »

لیلا تیموری من شعر نا شنيده ی ديوان كيستم گنج نهفته در دل ويران كيستم  هر شب ستاره مي شوم و ميروم ز خودزيبا ترين ستاره ي تابان كيستم  خاموش و بيصداست نياز شبانه امبارانِ چشم عاشق و گريان كيستم حيف است لحظه هايی كه بي يار ميرودفصل ِ ُپر از شگوفه ي دامان كيستم امسال رفت و سال دگر مي ... بیشتر بخوانید »

نصیرمهرین (۱۳۵۲-۱۲۴۶) یادداشت های سیف الدین مستمند سلجوقی نام کتاب  پیشینۀ روزنامه ها و مجله های افغانستاننویسنده سیف الدین مستمند سلجوقیناشر مؤسسۀ فرهنگی و پژوهشی آرتا کوانانوبت چاپ اول، تابستان ۱۴۰۰ خورشیدیهرات artakavana@gmail.com Emmail:   ضمن ابرازسپاس و قدردانی از لطف دوست عزیز جناب سعدالدین سلجوقی که کتاب را برایم فرستاد، یادآور میشوم که دو مزیت سزاوار توجه جدی و گسترده را از خوبی ... بیشتر بخوانید »

یعقوب یسنا قربانی، معامله‌ی انسان با نیروهای شر اشتباه‌ها و رفع اشتباه‌های اشرف غنی در شرایط فعلی یعقوب یسنا نبیل در تازه‌ترین یادداشت خود ارگ را مرکز تبیعض نامید. آرمان ملی یادداشتی نوشته است، درصورتی‌که طالبان کابل را تصرف کندغنی، کرزی و عبدالله را اعدام می‌کند. به نظر من این‌که طالب غنی و… را اعدام می‌کند، چندان سخن تازه و جالبی نیست، طوری‌که نجیبرا کشت، دست طالب برسد، غنی را نیز می‌کشد. اما مهم نوستالژیا و حسرت قومی غنی به طالب است‌که در سطح ملی قابل نگرانی است. غنی نوستالژیا و حسرتی‌که برای ساختن یک حکومت تک‌قومی دارد، برای تحقق این نوستالژیا و رویای خود با هر گروهی‌که با او تعلقتباری و قومی داشته باشد، می‌تواند شریک شود. دل‌گرمی غنی به طالب به اساس تعلق قومی او به این گروه است. بنابراین از این گروهمی‌خواست به عنوان عقبه‌ی سیاسی استفاده کند و سرانجام طالب را شریک قدرت برای ساختن یک حکومت قومی متمرکز مقتدراستبدادی، کند. غنی برای رسیدن به هدف تشکیل یک حکومت قومی متمرکزِ مقتدر استبدادی چهار مرحله را در نظر گرفته بود. اما حقیقت این است‌که درکل هدف غنی برای رسیدن به یک حکومت قومی متمرکز مقتدر استبدادی اشتباه بود و اشتباه است. به این اساس مرحله‌هایی را که برایعملی شدن این هدف در نظر گرفته بود، نیز اشتباه استند. این‌که می‌گویم اشتباه استند، بنابه واقعیت اجتماعی، فرهنگی و قومی افغان‌ستان بهنظر من اشتباه استند، اما به نظر غنی راه‌کارهای استراتیژیک و درازمدت خط‌مشی سیاسی او است. اشتباه‌های غنی هر دو دوره‌ی انتخاباتی‌که غنی به قدرت رسید، سراسر با فساد، قلدوری و… برگزار شد. در جریان حکومت‌داری غنی فساد در مدیریتمنابع ملی، سوء استفاده از موقف حکومتی، تبیعض قومی و… وجود داشت و دارد. اما اشتباه‌های هدف‌مندانه‌ی غنی غیر از این موارد است.اشتباه‌های غنی در واقع اهداف استارتیژیک او است‌که طالب را به این جای‌گاه رساند و نظام سیاسی را به پرت‌گاه و سقوط کشاند. من اینمرحله‌ها را که غنی به عنوان اهداف استراتیژیک از آن کار گرفت، اشتباه می‌دانم: مرحله‌ی نخست: کنار زدن اقوام از تصمیم‌گیری در قدرت و از مشارکت در نظام سیاسی بود. غنی برای کنار زدن سران اقوام وشخصیت‌های سیاسی اقوام از شیوه‌های گوناگون استفاده کرد که شامل توطیه، استفاده از آمریکایی‌ها و زور بود. وحیدی را برای این‌کهوزیر هزاره بود، قربانی نمایش مبارزه با فساد کرد. عبدالرشید دوستم که معاونش بود و طبق قانون معاون نخست دولت ریاست‌جمهوری بود و از حقوق قانونی برخورد بود، با دسیسه‌سازی وتوطیه نگذاشت‌که دوره‌ی معاونتش را در دولت سپری کند. زیرا اگر در دولت می‌بود، باید در تصمیم‌گیری‌های سیاسی شرکت می‌داشت.غنی نمی‌خواست او در تصمیم‌گیری‌های سیاسی شریک باشد. در صورتی‌که دوستم در تصمیم‌گیری‌های سیاسی شریک می‌بود، نوستالژیا وآرمان غنی برای برنامه‌ریزی حکومت قومی متمرکز مقتدر استبدادی نقش بر آب می‌شد. بنابراین تا حذف فیزیکی دوستم تلاش کرد. جنرالمرادعلی مراد در یکی از سخن‌رانی‌های خود حذف سازمان‌دهی شده‌ی دوستم توسط غنی را واضح بیان کرد. غنی به تعدادی از شخصیت‌های سیاسی اقوام زور گفت. احمدولی مسعود گفت غنی به او گفت با زور، با قدرت و.. شما را از افغان‌ستانبیرون می‌کنم. تعدادی از جنرالان اقوام دیگر را با قلدوری برکنار کرد. جنرال ظاهر عظیمی را از وزارت دفاع با قلدوری برکنار کرد.قومندان امنیه‌ی کابل که امرخیل را در تقلب انتخاباتی گرفتار کرد، با قلدوری از کار برکنار کرد و به امرخیل تقلب‌کار موقف و مقام دولتیداد. غنی این مرحله را به خوبی انجام داد و وارد مرحله‌ی دوم شد. مرحله‌ی دوم: غنی در این مرحله یک حلقه‌ی قومی چندنفره در تصمیم‌گیری سیاسی ساخت‌که غیر از این چند نفر از اقوام دیگر در حلقه‌یتصمیم‌گیری قدرت سیاسی حضور نداشت. والی‌ها، قومندان‌های ولایت، ولسوال‌ها، قومندان‌های لوا و قول اردو و سایر مقامات دولتی،توسط این حقله انتصاب می‌باشد و در امور امنیتی و… دولت این حلقه تصمیم می‌گرفت. این حلقه به صورت مشخص حلقه‌ی غنی-محب-فضلی بود. ساختن چون‌این حلقه‌ای از طرف غنی، موجب اعتراض سران قوم پشتون نیز شد. غنی پس از ساختن این حلقه برای تحقق حکومت قومی متمرکز مقتدر استبدادی وارد مرحله‌ی اجرایی شد. مرحله‌ی اجرایی این بود کهنیروهای محلی و بومی را در بین اقوام تاجیک، اوزبیک و هزاره باید سرکوب و حذف کند تا حلقه‌ی ارگ و طالب در صحنه‌ی سیاسیبماند و حکومت قومی متمرکز مقتدر استبدادی را شکل بدهد. ناگفته نماند، برای رسیدن به چون‌این حکومتی، جریان مدنی را نیز سرکوب کرد. کشتن اعضای جریان رستاخیز توسط پاس‌بانان غنی برایتحقق چون‌این هدفی بود. زیرا برای تحقق چون‌این هدفی باید جریان‌های مدنی نیز سرکوب می‌شدند تا امکان هیچ اعتراضی در جامعه باقینمی‌ماند. مرحله‌ی سوم: غنی پس از این دو مرحله وارد مرحله‌ی سوم و خطرناکی شد. قبلا از طالب به عنوان عقبه‌ی سیاسی استفاده می‌کرد. اما دراین مرحله، خواست از طالب استفاده‌ی نظامی کند. شخصیت‌های اقوام را قبلا از تصمیم‌گیری در قدرت سیاسی و از مشارکت در قدرتکنار زده بود. این شخصیت‌های سیاسی در محل‌های زندگی خود رفتند و در محل‌های زندگی خود حضور سیاسی و مردمی خود را حفظکردند. حکومت غنی این قدرت را نداشت‌که مارشال دوستم، عطا، صلاح‌الدین ربانی و… را از محل‌های سیاسی و مردمی بومی و قومیشان کنار بزند. بنابراین آن‌ها می‌توانستند در محل‌های مردمی و بومی خود مانور سیاسی اجرا کنند. حلقه‌ی غنی-محب-فضلی بر آن شد که توسط طالب سران و شخصیت‌های سیاسی قومی را از پای‌گاه و جای‌گاه مردمی و محلی آن‌ها کناربزند. از قبل جابه‌جایی طالب و… در سمت شمال صورت گرفته بود. بنابراین به طور مشکوک ولسوالی‌ها در سمت شمال به طالب واگذارشد و طالب در محل‌های مانور قدرت سران و شخصیت‌های سیاسی قوم تاجیک، اوزبیک و… رسوخ کرد. از آن‌جایی‌که واگذاریولسوالی‌ها خیلی غافل‌گیرانه صورت گرفت، سران و شخصیت‌های سیاسی اقوام تاجیک، اوزبیک و… را چون‌این واگذاریی، غافل‌گیر وجنگ در برابر طالب را برای آن‌ها سخت کرد. اسماعیل خان، مارشال دوستم و عطا به مشکوک بودن واگذاری ولسوالی‌ها توسط ارگ اشاره کردند. هدف از واگذاری ولسوالی‌ها این بودکه شخصیت‌های سیاسی قومی از محل‌های مانور قدرت خود فراری شوند؛ اگر کابل آمدند، نظربند ارگ می‌شوند، اگر خارج فرار کردند،چه به‌تر. با فرار شان به خارج هدف حلقه‌ی ارگ بیش‌تر برآورده می‌شد. برنامه‌ریزی ارگ تا این‌جا نسبتا به خوبی پیش رفت. اگرچه نیروهای مردمی در برابر طالب مقاومت کردند. با وصف مقاومت نیروهایمردمی، واگذاری ولسوالی‌ها به طالب باعث شد که محل‌های بومی مانور سران و شخصیت‌های سیاسی قوم تاجیک و اوزبیک در اختیارطالب قرار بگیرد. مرحله‌ی چهارم: طبق برنامه‌ی حلقه‌ی ارگ (غنی-محب-فضلی) طالب باید با این حلقه کنار می‌آمد و صلحی صورت می‌گرفت تا حلقه‌یارگ و طالب طرح حکومت قومی متمرکز مقتدر استبدادی را اجرایی، عملی و به کمال می‌رساندند. اما دیده شد، طالب زیر بار حلقه‌یغنی-محب-فضلی نرفت. بنابراین حلقه‌ی ارگ آغاز به ملامت طالب کرد و غنی گفت طالب تغییر نکرده است. رفع اشتباه‌های غنی در این شرایط چیست؟ بنابه برخوردی‌که طالب با حلقه‌ی ارگ انجام داد، معلوم شد که زیر بار حلقه‌ی ارگ نمی‌رود و چشم‌داشتی را که غنی از طالب برایشکل‌دهی یک حکومت قومی متمرکز مقتدر استبدادی در هم‌کاری با طالب داشت، نقش بر آب شد. بنابراین غنی گفت طالب تغییر نکردهاست. اگر تغییری کرده، بیش‌تر شرارت‌پیشه شده‌ است. منظور غنی از تغییر طالب این بود که به عنوان یک عقبه‌ی سیاسی وارد طرح حلقه‌یارگ شود و با ارگ تشکیل حکومت بدهد. اما حلقه‌ی ارگ دانست‌که طالب راه خود را می‌رود، حکومت خود را می‌سازد. حلقه‌ی ارگاز طالب ناامید شد. بنابراین درست این است حلقه‌ی ارگ بپذیرد که برنامه‌های این حلقه، ملی و مردمی نبوده و اشتباه بوده است. برای رفعاشتباه بایستی این کارها انجام شود: یک: غنی بنابه واقعیت قومی و اجتماعی افغان‌ستان نیت، نوستالژیا و حسرت تک‌قومی‌سازی حکومت را کنار بگذارد. دو: حلقه‌ی تصمیم‌گیری سلیقه‌ای چندنفره: غنی-محب-فضلی به حلقه‌ی تصمیم‌گیری ملی تغییر کند. حضور تاجیک، هزاره، اوزبیک و…در این حلقه، بیان‌گر وحدت ملی است. سه: مشارکت در قدرت، حکومت و دولت در سطح ولایت‌ها و پای‌تخت کشور تطبیق شود. در 34 ولایت کشور چند تاجیک، هزاره،اوزبیک و… والی، ولسوال، قومندان ولایت است؟ در قول اردوها، لواها و… چند اوزبیک، هزاره، تاجیک و… قومندان است؟ غنیمتخصصان اقوام تاجیک، هزاره، اوزبیک و… را نه‌تنها از ارتش و پولیس، حتا متخصصان این اقوام را از ادارات ملکی پاک‌سازی کرد. بهپاک‌سازی متخصصان این اقوام از دولت دلش یخ نکرد؛ سهمیه‌بندی کانکور را طراحی کرد تا مانع ورود دانش‌آموزان این اقوام دردانش‌گاه‌های دولتی شود. این سهمیه‌بندی و چیک‌پاینت‌اندازی قومی برای مانع ورود دانش‌آموزان به دانش‌گاه‌های دولتی باید برداشته شود. چهار: شیوه‌ی حکومت‌داری از متمرکز به غیرمتمرکز تغییر کند. اگر شیوه‌ی حکومت‌داری به غیرمتمرکز تغییر نکند، حتا طالب به عنوانیک قدرت وجود نداشته باشد، با آن‌هم این نظام به بن‌بست می‌رسد و از درون متلاشی می‌شود. پنج: همه به این نتیجه باید برسیم که اقوام افغان‌ستان در قدرت سیاسی و در حکومت و دولت مشارکت فعال و همه‌جانبه داشته باشند. در غیرآن هیچ قومی به تنهایی نمی‌تواند حکومت و دولت ملی و فراگیری ایجاد کند. جای خوشی این است‌که غنی درک کرده، طالب تغییر نکرده است و طبق سلیقه‌ی غنی و حلقه‌ی ارگ نمی‌رقصد. این درک برای غنی در72 ساله‌گی، فرصت طلایی‌ای است‌که غنی می‌تواند تغییر کند و بنابه درک واقعیت اجتماعی و قومی افغان‌ستان عمل کند. بیشتر بخوانید »

شیطان درون در خانه به دامن خدا چنگ بزنکه گفت برو هزار فرسنگ بزن؟امسال که خانه ی خدا مسدود استخیر است به شیطان درون سنگ بزن *** از سرزمین باکره ی عشق آمدیواز اهالی درد بودی شهبانوی آتشین نفس دو قلمرو ـقلمرو خانه ات و قلمرو بیمارستان بستری در خانه داشتی برای خوابیدنو بستری در بیمارستان برای زجر کشیدناز اهالی عشق بودیزیستن را ... بیشتر بخوانید »

خیام ذهنی دارد پر از پرسش. می‌خواهد بداند؛ خداوند که این همه هستی را، انسان و زیبایی را آفریده، پس چرا دوباره آن‌ها را از میان بر می‌دارد و به تعبیراو این کوزه گر دهر که این جام لطیف و زیبا را ساخته، پس چرا آن را بر زمین می زند و نابود می کند؟ این جام لطیف استعاره‌‌یی است برای ... بیشتر بخوانید »

عالم‌پور‭ ‬عالمی درست‌نویسی،‭ ‬ساده‌تر‭ ‬از‭ ‬غلط‌نویسی‭ ‬است‭. ‬شماهایی‌که‭ ‬دوست‭ ‬دارید‭ ‬بنویسید؛‭ ‬پس‭ ‬بنویسید‭. ‬اما‭ ‬ریاضت‭ ‬کار‭ ‬دارد‭. ‬سعی‭ ‬کنید،‭ ‬روش‌مند‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬قاعده‌‭ ‬بنویسید‭. ‬یادگیری‭ ‬روش‌های‭ ‬نگارشی،‭ ‬چندان‭ ‬امرِ‭ ‬دشواری‭ ‬نیست‭. ‬از‭ ‬نوشتن‭ ‬هیولا‭ ‬نسازید؛‭ ‬بسیار‭ ‬با‭ ‬اطمینانِ‭ ‬خاطر،‭ ‬قلم‭ ‬بردارید‭ ‬و‭ ‬ایده‌هاتان‭ ‬را‭ ‬بر‭ ‬روی‭ ‬کاغذ‭ ‬بیاورید‭. ‬آن‌گاه‌،‭ ‬متوجه‭ ‬می‌شوید‭ ‬که‭ ‬نوشتن،‭ ‬ساده‌تر‭ ‬از‭ ‬نانوشتن‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬درست‌نوشتن‭ ‬ساده‌تر‭ ... بیشتر بخوانید »

حسیب نیما نفسِ آخر است ؟ می جنگم ، مرگ در ذهن من نمی گنجدمی تپم تا به آخر دردم ، موج در یک لجن نمی گنجدتا به پایان راه می ایستم ، از زمین لرزه ها نمی ترسم عشق را جیغ می زنم ، مردم ! خامشی در دهن نمی گنجدشهر، روشن ز قهقه ی باروت ، سایه ها دور ... بیشتر بخوانید »