by نوشتهٔ پروفیسور سید عبدالحمید غضنفر
اوایل سال ۱۹۶۱ مسیحی بود که زنده یاد استاد محمد امان نادری دوست صمیمی دورهٔ تحصیلی پروفیسور دکتور سید الفشاه غضنفر فقید در دانشگاه امریکایی بیروت، تازه از ختم تحصیل به وطن عودت نموده بودند که من با ایشان افتخار آشنایی حاصل کردم و آن هم از بابت قربت با پسر عمویم دکتور غضنفر.
دیپلومها و تقدیر نامه های استاد نادری بیانگر آن بود که ایشان فارغ التحصیل برجسته به خصوص (AUB) بودند. بدین معنی که در یک دورهٔ واحد از همان دانشگاه دو دیپلوم در دو رشتهٔ جداگانه حاصله نموده بودند؛ یکی در فزیک و ریاضی و دومی در انجنیری برق و الکترونیکس.
همان بود که بعد از بازگشت در قدم اول به افتتاح مرکز خصوصی تدریس نظری و ترمیم آلات الکترونیکی در جادهٔ نادرپشتون دست زدند تا داشته های علمی خود را از راه تدریس به جوانان واجد در کشور، انتقال و صبغهٔ عمل بخشند.
در آن ایام من از لیسهٔ تخنیک عالی فارغ گردیده و قبل از فرا رسیدن نوروز، آمادهٔ شمول به دانشکدهٔ انجنیری بودم. پس از ملاقات با ایشان از روی لطف مرا به کورس نظری و عملی خود ره دادند؛ اگرچه من بعد از سه چهار جلسه راهی دانشگاه شدم، اما در مختصر مدت پس از لکچر هایی پیرامون مبانی فزیک برق و قوانین Micheal Faraday آشنا و معادلات الکترومقناطیسی James Clerk Maxwell را آموختم. استاد نادری در علم خود متخصص، در قوهٔ افاده گیرا و معلم توانایی بودند. بعد ها که با فارغان کورس الکترونیکس ایشان دیدن کردم، همه از همان آموخته ها صاحب مراکز ترمیم رادیو و آلات برقی شخصی خود شده بودند.
پس از آن من برای چهار سال مصروف تحصیل در دانشکدهٔ انجنیری کابل شدم و استاد نادری در مؤسسات صحی علی آباد سمت استاد ریاضی را حاصل کردند. در آن سالها استاد حین اعمار منزل شخصی خود در بعضی رکن های عمارت از تطبیق مفکوره های جدید انجنیری استفاده کرده بودند. از قبیل کنترول باز و بسته شدن در ورودی، سیستم موثر تنویر و سیستم موثر گرم کردن عمومی عمارت. چون با پروفیسور غضنفر تماس مداوم داشتند، من نیز روی آن مساعدت از دیدار با کارهای علمی و فنی ایشان فضل می‌بردم. طبیعتاً این نوع نوآوری ها در محراق توجه دیگر محصلان و انجمن های انجنیری نیز گردید.
پس از آن که من از دانشکدهٔ انجنیری فارغ شدم، در جمع هیأت تدریسی فاکولتهٔ طب تقرر حاصل کردم. در آن ایام استاد نادری جهت تحصیلات عالی به ایالات متحدهٔ امریکا سفر کرده بودند و در ۱۹۷۲ با دیپلوم ماستری در رشتهٔ ریاضی از Western Washington State College به وطن عودت کردند و در جمع استادان دانشگاه کابل پیوستند. پس از دو سال تدریس در ۱۹۷۴ جهت اخذ تخصص به Trieste ایتالیا سفر کرد و تیسش را در مبادی ریاضی معاصر و نقد از هندسهٔ تحویلیهٔ اوقلیدیس نوشت که ترجمهٔ ان در سه جلد به فارسی طبع شده است. جای تذکر است که این اثر علمی به ملاحظه و تصدیق داکتر عبدالسلام برندهٔ جایزهٔ نوبل در فزیک نیز رسیده و با دست‌خط وی مزین می‌باشد. استاد نادری عضویت انجمن ساینسدان های جهان را نیز کسب کرده بود که مرکز آن در تریست ایتالیا بود.
ابتکار دیگر استاد نادری تأسیس و پیشبرد مرکز تعلیماتی خصوصی «فهام» بوده که در «جمال مینه» در جوار دانشگاه کابل افتتاح شده بود و از فارغان لیسه ها شاگرد می‌پذیرفت. خودش با عدهٔ دیگر از استادان مضامین فزیک (ف)، هندسه(ه)، الجبر (ا) و مثلثات (م) را در کورس (فهام) آموزش می‌دادند تا در تفهیم مضامین ساینس به شاگردان کشور زمینه سازی بیشتر صورت گیرد. در همین سال (۱۹۷۴ م.) من هم پس از ختم تحصیلات عالی از ایالات متحدهٔ امریکا برگشته و در دانشکدهٔ انجنیری کابل مصروف تدریس شدم و زمینهٔ تماس با استاد نادری برایم میسر بود.
به همین منوال، تخصص، دست آوردها و تحصیلات مربوطهٔ استاد نادری سبب جلب توجه و اعتماد وزارت معارف وقت گردید و در نتیجه در ۱۹۷۴ پیشبرد امور مرکز ساینس معارف که مؤسس و بنیانگذار آن دکتور عبدالغفور غزنوی بود، به وی سپرده شد. این وظیفهٔ جدید مقتضی همان مهارتی بود که استاد نادری در آن سابقهٔ تحصیلی و شایستگی فطری داشتند. یعنی پیاده کردن علم در عمل و فعال نگه داشتن لابراتوار های کیمیا، فزیک، بیولوژی و ریاضی در لیسه های سرتاسر کشور. این دورهٔ خدمت استاد نادری از ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۸ دوام داشت و باعث پیشرفتهای زیادی در عرصهٔ آموزش عملی مضامین ساینس به کشور گردید. لیسه ها در ساحات مختلف کشور مجهز با لابراتوار ها و مربیان تحصیلکردهٔ ساینس گردیدند؛ اما در اواخر این دوره بود که واقعات (کودتای هفت ثور) با عواقب شوم آن بر وطن نازل شد و در طی بربادی های وارده از جمله ویرانکاری های ضد انسانی ضد علم و فرهنگ این دوره ها و دوره های مجاهدین و طالبان، اکثر این دست آوردها از فعالیت منع شدند و یا تاراج و زیر خاک گردیدند که سرنوشت مرکز ساینس معارف افغانستان هم در دوران خلق و پرچم زیر شعاع سیاست های آن دولتهای مستبد قرار گرفت. البته استاد نادری در آغاز کودتای ثور مدتی هم خانه نشین شد و چون عضویت کدام سازمان سیاسی را نداشت، گرچه همواره از اینسو و آنسو برایش پیشنهاد می‌شد، برائت یافت و دولت گماشته شدهٔ ح.د.خ.ا. به استاد نادری در ریاست تألیف و ترجمهٔ وزارت تعلیم تربیه اجازهٔ کار داد و در تألیف کتب نصاب تعلیمی افغانستان در رأس دیپارتمنت ریاضی و فزیک خدمت کرد و سیستم آموزشی این کشور را با یاری تیم کاری آن ریاست موازی به معیار های آموزشی جهان مطرح ساخت.
این شخصیت بارز و تشنهٔ کار و فعالیت در وسط همین خدمات علمی و فرهنگی‌اش با درد و اندوه طعمهٔ بیماری مهلک سیروز جگر گشت و در ۲۴ فبروری ۱۹۹۰ بعد از گذشت ۲۳ روز رسیدن به پشاور، چشم از جهان بست و بسا قلبها را به حزن نشاند.
از خانواده استاد غضنفر و خانوادهٔ شان شنیدم که:
«استاد نادری اجازهٔ سفر برای تداوی به بیرون از کشور را نیافت. در دههٔ ۸۰ م. صرف یکبار اجازهٔ اشتراک در یکی از کنفرانسهای علمی شهر دهلی را دریافت کرد، گرچه قبل از کودتای ثور به خاطر عضویت در انجمن ساینسدانهای جهان، در کنفرانس های علمی به کشور های مختلف جهان سفر و از افغانستان نمایندگی می‌کرد. آنگاهی که برای تداوی پسر بیمارش در ۱۹۸۶ به شکل معیت به هنگری رفت، در فرودگاه بوداپست اسناد سفرش از جانب نمایندهٔ سفارتخانهٔ دولت افغانستان قید شد و استاد که نیت فرار از افغانستان را نداشت، بدون اندک تأمل برای تداوی بیماری خود، به وطن برگشت. استاد با وجود پژوهش های علمی، نگارش در عرصهٔ ریاضیات و معرفی ریاضیات مدرن به کشور و خدمات ارزنده و شایسته اش، به خاطر عدم پذیرش عضویت ح. د. خ. ا. در رتبهٔ «پوهنمل» باقی ماند و کدر علمی اش ارتقا نیافت.»
هرگاه سوابق تحصیلی، ابتکارات علمی و دست آورد های حیاتی استاد نادری مرور گردد، بی تأمل دیده می‌شود که عناوین و اوصاف ذکر شدهٔ همین خاطره نامه به موقف ایشان صدق می‌کند؛
یعنی عالمی بود با تطبیق آن در عمل
تولد: ۱۹۳۵م. قریهٔ بهلول ولایت غزنی
- تکمیل ابتدائیه ۱۹۴۹
- تکمیل لیسهٔ دارالمعلمین کابل ۱۹۵۵
- تحصیل در دانشکدهٔ ساینس دانشگاه کابل۱۹۵۵-۱۹۵۶
- تکمیل لیسانس در فزیک و ریاضی دانشگاه امریکایی بیروت ۱۹۶۰
- تکمیل لیسانس در انجنیری برق دانشگاه امریکایی بیروت۱۹۶۱
- تکمیل دیپلوم ماستری در ریاضی و فراغت از Western Washington State College: ۱۹۷۲
- تکمیل تحقیقات علمی (سیر تاریخی علم ریاضی از تمدن یونان قدیم بدینسو ۱۹۷۴، تیریست ایتالیا
- تکمیل نقد بر هندسهٔ تحویلیه مستوی اقلیدیسی ۱۹۷۴، تیریست ایتالیا
- تدریس مضامین ریاضی در دانشکده های دانشگاه کابل طی سالهای ۱۹۶۳ – ۱۹۷۴
- مدیریت و ادارهٔ «مرکز ساینس معارف» افغانستان۱۹۷۴-۱۹۷۸
- مؤسس، گرداننده و آموزگار کورسهای خصوص «فهام» و «رادیو الکترونیکس»، کابل، ۱۹۷۵-۱۹۷۷
- آمر دیپارتمنت ریاضی و فزیک و عضو فعال علمی و مسلکی تألیف و ترجمهٔ وزارت تعلیم و تربیه: ۱۹۷۹-۱۹۹۰
- نوآوری و ابتکارات در ساختن تجهیزات برقی منزل خویش و دوستانش برای ایجاد سهولت بیشتر
نگارش چشمدید هایش به گونهٔ خاطره از سالهای دههٔ هشتاد و طبع آزمایی در سرایش شعر که سروده هایش در مجموعهٔ «طناب نور» و گزینهٔ «آیینه» به چاپ رسیده اند.
– پاک‌نفسی در وظایف، راستگویی و صراحت در گفتار، متانت و جوانمردی در برخورد با جامعه
بر من مهربان و من ارادتمند و هواخواه او بودم.
استاد نادری در زندگی به سرعت می‌آموخت، به سرعت عملی می‌کرد و به سرعت هم از جهان رفت.
دوستانش از جمله خودم در اندوه فراقش نشستیم ولی خاطرات به جا مانده اش بزرگ اند و افتخاراتش انبوه
دانشمند متخصص، آموزگار کارساز و شخصیت پاکباز
روحش شاد و یادش دایما باد
با تمنیات نیک به همسر و همسنگر گرامی استاد، فرزندان فرهیخته و خانوادهٔ فرهنگی نادری بزرگ
سید عبدالحمید غضنفر
Hamid S. Ghazanfar M. S. M. E.
Former Professor of Engineering
Temple University & UNL IN U. S. A. and Kabul University
پیوست هایی در این پیوند:
https://farasu.net/?p=345
http://www.shahmama.com/m-aman-naderi
https://www.facebook.com/aman.naderi1934.1990
https://www.ictp.it/research/math/contact-us.aspx
